ЗямлЁ не кратаеце сэрца,
Не дагадацца цераз век свой цэлы,
Як сэрца чалавека б'ецца.
Таго, якЁ Хвосень цЁ вясною
ЗямлЁ сахой чапае грудзЁ
Або зярно хавае бараною,
Каб вырасла для вас жа, людзЁ.
У важны час заворкаХ цЁ засеХкаХ
µмша абходзЁцца святая,
Душа сяХца лунаецца, як дрэХка,
Якому вецер лЁст зрывае.
Арыце, сейце, людзЁ, хто што можа,
Старым цЁ новым абычаем!
А вашу працу доля упрыгожа
ШчаслЁвым, буйным ураджаем.
9. БЕЛµЦЬ ПАЛАТНО
Чачоткавы зрабЁХ ей пранЁк емкЁ,
3 аздобамЁ Ё ручкай гладкай,
µ палатно панес з ей да пагонкЁ,
Дзе сажалка была Ё кладка.
Усю трубу укЁнулЁ Х вадзЁцу;
Яна, свой скЁнуХшы каптанЁк,
Кашулю падкасаХшы Ё спаднЁцу,
|зышла на кладку, ХзяХшы пранЁк.
µ пярыць стала мокра палаценца,
Складаючы на кладцы Х складкЁ,
На ножкЁ пырснула Ё на каленцы
ВадзЁца, як раса на градкЁ.
РаспырскЁвалЁся, як Ёскры, пырскЁ,
МЁгцелЁ Хсюды мнагацветна.
На гладзЁ воднай рысавалЁ крыскЁ
µ нЁклЁ Х гладзЁ непрыметна.
БлЁскучыя агнЁстыя праменнЁ,
Купаючыся Х сажалчыным версе,
К маей галубцы Х медным умЁленнЁ
ТулЁлЁся Ё грэлЁ персЁ.
Так палаценца мЁлая бялЁла
ВадзЁцай, пранЁкам на кладцы,
Пасля сабе на плечы узвалЁла
µ слаць нясла на сенажатцы.
Нясла. Вада па ей цурком сцякала.
µ на аселЁцы ля плота
ТканЁну мыту распускала.
Цяперка сонца Хжо работа!
БялЁся, наша палатно, бялЁся,
Як дзень, як месяц бледны, бела,
Як бела малако Х глЁнянай мЁсе,
Як та саломЁнка паспела!
10. СЯ|БА
Ралля падсохла, мяккай стала воХнай,
|жо час узяцца за сявалку,
| зямлю зярнят насыпаць жменяй поХнай,
Як ад бацькоХ наХчыХся змалку.
Ад той, што ад зЁмы засталась, часткЁ,
Штось кЁнуХшы на час нязбыты,
АдмералЁ мы з ей са дзве шаснасткЁ
У мех, рукой яе пашыты.
µ выйшаХ сеяць я. Яна стаяла
Непадалек мяне, на Хзмежку;
У высях сонца золатам зЁяла,
|нЁзу плыХ вецер сваей сцежкай.
ПасыпалЁся дробныя зярняты
| раллю, як пацеркЁ янтарны,
На наш загон, сахою узараны,
На мой шнурок -- палетак ярны.
Яна, як нЁцая бярозка тая,
Стаяла, за сяХбой слядзЁла,
µ як бы багародзЁца святая --
Здавалася мне -- блаславЁла.
Лажыцеся Х раллю, зярняткЁ, спаткЁ,
Накрыйцеся пасцЁлкай-скЁбкай,
Пасля збудзЁцесь, выгляньце з краваткЁ,
Як воХна -- густа, як дзень -- шыбка!
РасцЁце высака, расцЁце буйна,
Як гэта пушча за дарогай!
МалЁцеся да бела бога чуйна
µ чорнага не гнеХце бога!
Каб не паспалЁвалЁ вас спякоты,
Дажджы каб вас не пазмывалЁ,
Каб не пабЁлЁ грады Ё грымоты,
Каб вам заломаХ не ламалЁ!
11. ПОЛµЦЬ АГАРОДНµНУ
Я выган плотам гарадзЁХ, яна палола грады:
Благое зелле вырывала, кЁдала у пасцЁлку,
Дзе калЁХ не было,-- дасаджывала там расады,
Там прарывала, дзе Хзышло загуста праз памылку.
ЧырыкалЁ над ею верабейкЁ на чарэснЁ,
Нязгледна час ад часу вецер пралятаХ крылаты.
µ адазвалася мая палея сумнай песняй,
Такой, якую Х нас пяюць вясеннЁм днем дзяХчаты.
ВЯСНЯНКА
Ой, брала вясна у сонца ключы,
Адчыняла сырую зямельку,
Пускала на свет траву-мураву,
Адзявала у лЁсце бярозы.
Дзе толькЁ нЁ йшла яна,-- з прыпала
Густа сеяла, сеяла кветкЁ,
На край свету гнала рэчкЁ яна,
Птушкам волю Ё голас давала.
Ой, выйду я, выйду на сенажаць,
Буду вЁць, завЁваць вяночак,
Пяяць з салавейкам буду у тахт,
Сэрцу песняй вясну выклЁкацЁ.
ПрыйдзЁ ты ка мне, сагрэй ты мяне,
АбымЁ ты мяне, як друг мЁлы,
Пасей на душы мне долейкЁ мак,
А на сэрцы -- пшанЁчку кахання!
Каб доля, як мак цвЁце, зацвЁла,
Каб каханне расло, як пшанЁчка,
Каб мЁлы мяне мой верна любЁХ
µ галубЁХ Х святлЁцы, як шчасце.
ЗвЁнела песня Ё злЁвалась з музыкаю птушак,
Бярозавыя на гасцЁнцы плакалЁ прысады,
ЗаводзЁХ всцер, б'ючысь аб асЁнавы асушак...
Я выган плотам гарадзЁХ, яна палола грады.
12. ЯБЛЫНµ ЦВµТУЦЬ
ЯблынЁ цвЁтуць, так хораша цвЁтуць,
Як белым высыпаны пухам,
ПчолкЁ на цвяткЁ па мед сабе лятуць,
3 вулля Х вулей нясуцца духам.
СелЁ з ею мы пад яблыню ХдваЁх
На траХцы святачнай нядзеляй:
Сонца разлЁлося Х променях сваЁх,
ЛЁсткЁ на яблынях зардзелЁ.
Вецер плыХ лЁсткамЁ, песцЁХ, калыхаХ,
ГалЁнкамЁ трос, як крапЁлам.
Птушак жвавых шчэбет хвЁлЁ не сцЁхаХ,
КружыХся з белым кветак пылам.
Раем на зямлЁ выглядываХ нам сад,
Я Х Ём -- Адам, яна Х Ём -- Ева;
У раЁ гэтым вецер быХ нам бог Ё сват,
ВяцьвямЁ шлюб давала дрэва.
ПтушкЁ Х мЁльен струн вяселле гралЁ нам,
Пасажнай маткай была пчолка,
Сонца несла ХцехЁ думкам Ё грудзям,
Пасцелю слала нам вяселка.
КапаХ нам на вочы яблыневы цвет,
На нас валЁХся, як снег белы,
МыслЁ нашы беглЁ сЁняй далЁ Хслед
µ свет сабой тулЁлЁ цэлы.
МЁлая! О, колькЁ радасцЁ даеш
Майму ты сэрцу маладому!
Нават ты сама таго не спазнаеш,
ЯкЁ ты скарб у маЁм дому!
МЁлая, сагрэй мяне сваймЁ грудзьмЁ!
К маЁм грудзям прылЁпнЁ шчыра;
БогамЁ хай станем мы памЁж людзьмЁ,
Нябеснага князямЁ мЁру!
13. НА СЕНАЖАЦµ
ВыйшлЁ з ей, дзе сенажатная краса
ЗЁхцела, як вяселкЁ мнагацветны Хзор,
Вострая яшчэ дзе не забразгала каса,
Дзе Х кветках луг ЁрдзеХ, як неба Хноч ад зор.
ВыйшлЁ, як душы дзве злучаны навек
Выходзяць, кЁнуХшы магЁльную жарству,
Светы аглядаць, якЁя ХзводзЁць чалавек...
ПрыйшлЁ мы й дзЁвЁмся такому хараству!
КраскамЁ ХсмЁхаецца Хся сенажаць,
Гараць урочнЁкЁ, румянкЁ Ё званкЁ,
ЖоХтыя званцы зялены луг жаХцяць,
На кветку з кветкЁ шыбка скачуць матылькЁ.
Рэчка бурбалЁць па каменнях мЁж вольх,
ВадзЁца блЁскатна лялее Х бегацьбе,
СцЁха штосьцЁ шэпча, шалясцЁць трыснег,
А сонца сочыць у вадзе само сябе.
КветкЁ з ею рвем, вянок сабе пляце --
Карону ясна-цвет з нявысненай красы;
Хораша, да твару йдзе ен сЁраце,
А з-пад вянка плывуць па плечах валасы.
Шчасна так, абняХшыся, Х траве плывем,
Купаюцца у кветках ногЁ да калень,
ШчокЁ, грудзЁ нам гараць, гараць агнем,
µскрацца вочы, цела просЁцца пад цень.
Сонца штораз больш у жылах кроХ агнЁць,
КаленЁ штораз больш ласкоча нам трава,
Блогасна аб сэрцы сэрца Х жары снЁць,
Жаданнем забыцця п'янее галава.
НогЁ падкасЁлЁся Ё мне, Ё ей,
ЗлЁлЁся вусны з вуснамЁ самЁ сабой,
Полымем прыпалЁ грудзЁ да грудзей,
ЗмяшалЁся мы з сонцам, з кветкамЁ, з травой.
14. КРАСА СВЕТУ
Вясна, вясна! О, колькЁ Х табе шчасця!
О, колькЁ радасцЁ прыносЁш ты з сабой!
Умееш ты Х душы агонь раскласцЁ
µ грудзЁ распалЁць агнЁстай барацьбой.
Святлом свет цэлы залЁла гарачым,
РаскЁнула з зяленасцЁ жывы шацер,
На ХсЁм зямлЁ абшары доХгаспячым
На сваЁх кроснах выткала чароХны Хзор.
О, цешся з гэтага сама, вясна ты!
Ужо славу блаславяць цяпер усе тваю --
Зямля Ё неба, Ё вецер крылаты,
µ я красе тваей сваю дань аддаю.
Гэй, ажыло зямлЁ старое папялЁшча!
ЗайгралЁ рэчкЁ, плечы выраХнаваХ бор,
СпраХляе птушак жвавы рой Ёгрышча
µ падлятае з радасцю чуць не да зор.
µ думка Хвысь ляцЁць на вольных крыллях,
Як бы самому богу мела расказаць
Аб тых нягаданага свята хвЁлях,
ЯкЁм вясна яе умела счараваць.
ЛяцЁ, Ёмчыся, думка, вышай, далей,
Як вокам стрэлЁць можна у блакЁтну даль!
СхапЁ стуль песню з перуновай сталЁ
µ прынясЁ мне волю сЁльную, як сталь!
Я песняй мЁлую сваю праслаХлю
ПамЁж народамЁ сваЁх, чужых зямель,
Каб не загЁнула, як кветка, у бяспраХю,--
Жыла й тады, як ляжа Х вечную пасцель.
А воля мне жалезная патрэбна
За крыХды маей мЁлай помстай заплацЁць,
Што гаравала так яна бясхлебна,
Што ланцугамЁ мусЁла шмат лет званЁць.
1913
* КУРГАН *
ПамЁж пустак, балот беларускай зямлЁ,
На Хзбярэжжы ракЁ шумнацечнай.
Дрэмле памятка дзен, што Х нябыт уцяклЁ,
УдзЁрванелы курган векавечны.
Дуб галле распусцЁХ каранасты над Ём.
Сухазелле у грудзЁ ХпЁлося;
Вецер стогне над Ём уздыханнем глухЁм,--
Аб мЁнуХшчыне Х жальбах галосе.
На купалле там птушка садзЁцца, пяе,
У пЁлЁпаХку воХк нема вые;
Сонца днем распускае там косы свае,
Ночкай зоры глядзяць залатыя.
Хмары неба ХсцЁлалЁ мо тысячу раз,
Перуны бЁлЁ з краю да краю,--
»н стаЁць -- гэта памяць людская, паказ...
ТолькЁ гутарка ходзЁць такая.
II
На гары на крутой, на абвЁтай ракой,
Лет назад таму сотня цЁ болей,
Белы хорам стаяХ, недаступнай сцяной
Грозна, думна глядзеХ на прыволле.
У нагах у яго рассцЁлаХся абшар
Хвоек гонкЁх Ё паханЁ чорнай,
Сонных весак шары, хат амшалых, як мар,
Хат з сям'ей душ падданых, пакорных.
Князь у хораме жыХ, слаХны свету Хсяму,
Недаступны Ё грозны, як хорам;
Хто хацеХ, не хацеХ - бЁХ наклоны яму,
Спуску, ласкЁ не знаХ непакорам.
ЗневажаХ, катаваХ ен з дружынай сваей;
Стражы князевы -- Х полЁ Ё дома,
ТолькЁ модлы раслЁ небу Х сэрцах людзей,
µ пракляцце расло пакрыема.
III
Раз бяседа вялЁкая Х князя была:
На пасад дачку княжну садзЁлЁ:
За сталом вЁн заморскЁх крынЁца цякла,
Бегла музыка Хкруг на паумЁлЁ.
На вяселле-разгул наплыло, як на сход,
ГосцЁ знатных зусюль, за паХсвету,
Гэткай гучнай бяседы не номнЁХ народ,
ГэткЁх скарбаХ, брыльянтаХ, саетаХ!..
Дзень, другЁ Хжо грымела у князя гульня,
µ музыкЁ, Ё чаркЁ звЁнелЁ;
ВыдумлялЁ забаХ новых кожнага дня;
Што хацелЁ -- Хсяго госцЁ мелЁ.
Ажно трэцяга дня князь прыдумаХ адну
Для дружыны пацеху-забаву:
ЗагадаХ ен пазваць гусляра-старыну,
Гусляра з яго ведамай славай.
IV
АкалЁчны народ гуслЁ знаХ гусляра;
Песня-дума за сэрца хапала;
Вакол гэтай думы дудара-званара
Казак дзЁХных злажылась нямала.
Кажуць, толькЁ як выйдзе Ё Хдарыць як ен
Па струнах з неадступнаю песняй,--
Сон злятае з павек, болю цЁшыцца стогн,
Не шумяць ясакары, чарэснЁ;
Пушча-лес не шумЁць, белка, лось не бяжыць,
Салавей-птушка Х той час сцЁхае;
ПамЁж вольхаХ рака, як штодзень, не бурлЁць,
ПаплаХкЁ рыба-плотка хавае.
ПрытаЁцца да моху русалка, лясун,
Каня вечнага "пЁць" не заводзЁць:
Пад звон-песню жывучых гусляравых струн
Для ХсЁх папараць-кветка ХзыходзЁць.
V
Прывяла гусляра з яго нЁХных сялЁб
Дворня князева Х хорам багаты:
ПасадзЁла на ганку, мЁж кленаХ Ё лЁп.
На цагляным парозе магната.
Невыдумная свЁтка -- убор на плячах,
Барада, як снег белы -- такая,
Незвычайны агонь у задумных вачах,
На каленях ляглЁ гуслЁ-баЁ.
ВодзЁць пальцам худым па сталевых струнах,
К песнЁ-музыцы ладзЁцца, строе;
ВодклЁк б'ецца ад струн па сцюдзеных сцянах,
ЗамЁраючы Х сховах пакояХ.
Вось настроЁХ, навеХ тон у струнах як след,
Не зЁрнуХшы на гулЁ нЁ разу,
µ сядзЁць гэты сумны, як лунь, белы дзед,
µ чакае ад князя прыказу.
VI
-- Што ж маХчыш ты, гусляр, нЁХ, лясоХ песнябай,
Славай хат маЁх подданых слаХны?!
Нам сягоння зайграй, нам сваЁх песень дай,--
Князь умее плацЁць незвычайна!
Запяеш па душы, дасЁ ХцехЁ гасцям --
ПоХны гуслЁ насыплю дукатаХ;
Не пад мысль песня будзе каму-небудзь нам --
Канапляную возьмеш заплату;
Знаеш славу маю, знаеш сЁлу маю...
-- Многа знаю Ё чуХ аб табе я,--
µ я сам, як Ё ты, так табе запяю...
-- Ну, пара пачынаць, дабрадзею! --
Гэтак слухае, выслухаХ князя гусляр,
ЗаЁскрылЁся вочы сЁвыя,
ПатануХ у скляпеннях адзЁн, другЁ Хдар,
µ заплакалЁ струны жывыя.
VII
"Гэй ты, князь! Гэй, праслаХны на цэлы бел свет,
Не такую задумаХ ты думу,--
Не дае гуслярам сказу золата цвет,
Белых хорамаХ п'яныя шумы.
СкурганЁХ бы душу чырванцом тваЁм я;
Гуслям, княжа, не пЁшуць законаХ:
Небу справу здае сэрца, думка мая,
Сонцу, зорам, арлам толькЁ роХна.
Бачыш, княжа, загоны, лясы, сенажаць,--
µм пакорны я толькЁ з гуслямЁ,
СЁлен, княжа, караць, галаву сЁлен зняць,--
Не скуеш толькЁ дум ланцугамЁ.
Славен, грозен Ё ты, Ё твой хорам-астрог,
Б'е ад сцен-цэгел ледам зЁмовым;
Сэрца маеш, як гэты цагляны парог,
µ душу -- як скляпоХ гэтых сховы.
VIII
Глянь ты, слаХны Хладар, па палеткЁ свае:
СарачнЁ там сох бачыш, як блудзе;
А цЁ чуХ ты, аб чым там араты пяе,
Дзс Ё як жывуць гэтыя людзЁ?
Глянь у лехЁ свае, Х падзямеллЁ глянь, князь,
Што настроЁХ пад хорамам гэтым:
БраццЁ корчацца там, табой кЁнуты Х гразь,
ЧэрвЁ точаць жывых Ёх, раздзетых.
Ты Хсе золатам хочаш прыцьмЁць, загацЁць...
ЦЁ ж прыгледзеХся, хорамны княжа?
КроХ на золаце гэтым людская блЁшчыць,
КроХ, якой Ё твая моц не змажа.
